Türkiye’nin en önemli çay üretim merkezi Rize’de ikinci sürgün çayların toplanmasına şiddetli yağış sekte vururken bazı çay fabrikaları devre dışı kaldı, çay üreticileri sıkıntılı günler yaşıyor. Son yıllarda üretim maliyetleri zaten artmış, çay alım fiyatları ise üreticinin beklentisinin altında kalmıştı. Çayın tadının kaçması ile Doğu Karadeniz bölgesi göç verdi. Binlerce üretici, “Çay tarlalarını sökmeyi” bile dillendirmeye başladı.
2 Günde Fabrikaya Teslim
Türkiye’de Çaykur’un açıkladığı çay alım dönemleri, 3 sürgün döneminde 20’şerden toplam 60 günü geçmiyor. Birinci sürgün çaylar mayısta, ikinci sürgün temmuzda, üçüncü sürgün ise eylülde toplanıyor. Birinci ve ikinci sürgünde dönüm başına ortalama 700, üçüncü sürgünde ise 500 kilo çay toplanıyor. Makasla çalışan çay işçisi günde 150, maksimum 200 kilo çay toplayabiliyor. Çayın kısa süre içinde toplanması ve en geç iki gün içinde fabrikaya teslim edilmesi gerekiyor. Üreticiler bu aciliyet yüzünden “yevmiyeli işçiler” tutmak zorunda kalıyor.
Amele Pazarından
Rize, Artvin ve Trabzon’da Gürcü işçiler, günlüğü 40-60 TL arasında çay toplarken, yerli işçilerde bu rakam ortalama 70 TL düzeyinde bulunuyor. Bu ücrete taksi-minibüs ve yemek maliyeti dahil değil. Toplam maliyet 80 TL’yi de geçebiliyor. Rize Çayeli’nde bir üretici, “Büyük çay üreticileri, 3-5 işçi çalıştırıyor. Gürcü işçiler merkezdeki amele pazarı gibi merkezden köye getiriliyor. Benim tahminime göre bütün çay üretim merkezlerinde çalışan Gürcülerin sayısı binleri bulur. İşçi başına günlük maliyet ise 80 TL’yi geçer hatta çok hızlı çay toplayan işçilerde 100 TL’yi buluyor” dedi.
KDV 18, Gübre Lüks
Rize Ziraat Odası Başkanı Nevzat Paliç ise, “Bizim halkımız ekmeğini taştan çıkarır, fakat bazı işleri gurur meselesi yapıyor. Çay toplama işi diğer illerden ve Gürcistan’dan gelen işçilere yaptırılıyor. Gürcüler ulaşım ve yemek hariç ortalama 50 TL’ye çay toplarken, yerliler ortalama 70 TL’ye çalışıyor” diye konuştu. Paliç, maliyet artışını da gözönüne serdi: “Geçmişte 1 ton yaş çay, 1.5 ton gübre alırdı. Şimdi tam tersi oldu. 1.5 ton yaş çayla 1 ton gübre alınıyor. Yurt dışından bazı gübrelere ithal izni verilmeyince fiyat arttı. Gübrede yüzde 18 Kdv var. Gübre lüks oldu.”
Pendikli Öğrenciler Tatilde Çay Topluyor
İstanbul Pendik’teki çeşitli ilköğretim okullarında, takdir alarak dereceye giren 25 öğrenci farklı bir tatil hediyesi aldı. Pendik Belediyesi’nin öncülüğündeki projede 3’er ve 5’er kişilik gruplar halinde Isparta, Edirne, Erzurum, Gaziantep, Uşak, Rize ve Konya’ya giden ve önemli bir tecrübe yaşayan öğrenciler, yanlarında konuk oldukları ailelerle birlikte; yeri geldi çay topladı, yeri geldi ahırlarda temizlik yapıp inek sağdı. Öğrenciler, “Biz istemesek, yerimize gelecek arkadaşlar vardı. Tatilde denize gitmek yerine gönüllü olup geldik” dediler.
Maliyet Arttı Gelirler Azaldı
Çaya 20 yıldır düşük fiyat politikası uygulandığını söyleyen Rize Ziraat Odası Başkanı Nevzat Paliç, “Maliyetler artıyor. Arazi kısıtlı. Toplam çay ruhsatlarının yüzde 82’si 5 dönüm ve altı” dedi. Kendisinin de çay üreticisi aileden geldiğini hatırlatan Paliç, şöyle devam etti: “7 kardeşiz, babamız bize 8 dönüm çayla bakardı. Aynı çay tarlası bugün bir kardeşi zor geçindirir. Bugün 210 bin ruhsat sahibi var. 125 bini Rize’de. 1 milyona yakın insan bu işten ekmek yiyor. Bu bölgenin çaydan başka geliri yok. Esnaf ve tüccar da çaya bağımlı.”
Çaykur’un İşçi Sayısı 40 Binden 14 Bine Düştü
Rize Ziraat Odası Başkanı Nevzat Paliç, bölgenin en önemli meselesinin çay olduğunu belirterek, “Çayda lokomotif olan Çaykur, toplam üretimin yüzde 65’ini alıyor. Halen 14 bin olan işçi sayısı geçmişte 40 bini buluyordu. Çaykur’un Rize’de 36, toplamda 45 fabrikası var. Özel sektör dahil, 300’dan fazla fabrika var” dedi. Paliç, yaş çayın kilosunun bu yıl 90.5 kuruş olduğunu, ancak 2-3 yıl öncesine göre üretimde maliyetlerin çok yükseldiğini söyledi.